Jaki związek z baletem mają paczki? Czy każda solistka to primabalerina? Kim jest tajemniczy koryfej? Baletowa sztuka pełna jest słów niecodziennych, dziwnych albo takich, które zyskują zupełnie nowe znaczenie. Dla tych, którzy chcą wiedzieć wszystko o balecie przygotowaliśmy minisłownik. Poznasz w nim m.in. elementy stroju tancerzy oraz hierarchię baletowych zespołów.
Słowniczek baletu
B
Baletki – miękkie, ściśle przylegające buty do baletowego treningu i tańca. Wykonane są ze skóry lub płótna. Na stopie trzymają się dzięki gumce. Klasy profesjonalne odpruwają jednak gumki, aby przyszyć troczki. Podeszwa baletek często jest dwudzielna, aby stopa lepiej pracowała. Nie należy mylić baletek z pointami – baletki nie służą do stawania na czubkach palców, ponieważ nie są usztywniane.
Baletmistrz – można tak nazwać kierownika zespołu baletowego, nauczyciela oraz choreografa. Baletmistrzem przyjęło się określać pedagoga, który pracuje z tancerzami zarówno podczas codziennych ćwiczeń, jak i nad repertuarem. Czuwa nad treningami oraz odpowiada za techniczno-artystyczny poziom całego zespołu. Baletmistrz nie jest określeniem tancerza.
Barre (fr.) – wymowa: [baʀ]; oznacza „drążek”. W terminologii tańca klasycznego, jest to drewniana poręcz, przenośna lub przymocowana do ściany. Ułatwia utrzymanie równowagi i odpowiedniej postawy ciała w trakcie treningów. „Drążkiem” nazywa się często pierwszą część ćwiczeń na sali.
Body – jeden z podstawowych elementów damskiego stroju do tańca klasycznego. Najczęściej bawełniane z dodatkiem modalu lub z lycry. Powinno być idealnie dopasowane – przylegające, ale nie krępujące ruchów. Body baletowe różni się od tego tradycyjnego brakiem zapięcia w kroku.
C
Corps de ballet (fr.) – wymowa: [ˈkɔːr də baˈlɛ]; zespół tancerzy i tancerek danego teatru, z wyjątkiem koryfejów, solistów i pierwszych solistów. Pierwszy szczebel w tanecznej hierarchii. Kolejnymi są zwykle: koryfej/-ka (ang. demi solist), solista/-tka (ang. solist), pierwszy solista/ pierwsza solistką (ang. first solist). W zależności od kraju i teatrów, hierarchia może się nieco różnić. Corps de ballet stanowi piękne tło dla solistów, ale też może odgrywać rolę bohatera zbiorowego w dużych spektaklach.
D
Danseur de caractère (fr.) – wymowa: [dãsœʀ də kaʀaktɛʀ]; tancerz charakterystyczny. W balecie przyjęło się łączyć pewne typy postaci z określonymi cechami wyglądu zewnętrznego. Wyróżniano więc danseur de caractère i danseur noble. Danseur de caractère był tancerzem nie posiadającym klasycznej urody, ale za to wyrazistym w swojej aktorskiej grze. Idealnie sprawdzał się w rolach bohaterów komicznych lub złych. Kryteria te są oczywiście nieostre, ponieważ oprócz stosownego wyglądu i charyzmy liczą się przede wszystkim umiejętności techniczne. Mimo to jednak, w trakcie kariery tancerza może zauważyć, w których rolach wypada najlepiej.
Danseur noble (fr.) – wymowa: [dãsœʀ nɔbl]; w historii tańca klasycznego łączono cechy wyglądu zewnętrznego z typami bohaterów. Istniał więc m.in. wzorzec księcia czy złoczyńcy. Wyróżniano danseur de caractère i danseur noble. Danseur noble był przeważnie wysoki, smukły, proporcjonalnie zbudowany, o klasycznych rysach twarzy. Nie wymagano od niego wybitnych umiejętności aktorskich. Musiał natomiast wyróżniać się prezencją oraz świetną techniką. Danseur noble był obsadzany w rolach książąt, amantów, rycerzy… Historia baletu zna oczywiście przypadki, kiedy tancerze o przeciętnej urodzie, dzięki wyjątkowemu talentowi i osobowości, odgrywali najważniejsze role i zdobywali międzynarodową sławę.
Divertissement (fr.) – wymowa: [divɛʀtismã]; rozrywka, zabawa. W XVIII w. nazywano tak wstawkę taneczną w operach i sztukach dramatycznych. Był to także cykl tańców o różnym charakterze, który stanowił część przedstawienia baletowego. Do dziś mówi się o ballet-divertissement – jest to klasyczny typ baletu o ustalonej budowie (widowisko dzieli się na fragmenty taneczne i pantomimiczne). Stworzył go Francuz Marius Petipa. Niektóre z jego dzieł (np. Śpiąca królewna z 1890 r. czy Jezioro łabędzie z 1895 r. z muzyką Piotra Czajkowskiego), do dziś stanowią podstawę repertuaru wielu teatrów na świecie.
E
Exercice (fr.) – wymowa: [ɛgzɛʀsis]; ćwiczenie; pierwsza część lekcji tańca klasycznego. Są to ćwiczenia przy drążku oraz na środku sali.
G
Getry – element baletowej odzieży ocieplającej (ocieplaczy). Mogą sięgać od stóp do łydek, kolan lub pachwin. Pomagają szybciej rozgrzać mięśnie, więzadła i stawy. Po skończonych ćwiczeniach ułatwiają utrzymanie temperatury ciała. Noszenie ocieplaczy zmniejsza ryzyko kontuzji.
K
Koryfej/-ka – tancerz lub tancerka, którzy nie są już członkami corps de ballet, ale jeszcze nie zostali solistami. Tańczą w mniejszych grupach (np. w rolach druhen, przyjaciół i przyjaciółek głównych bohaterów). W baletach klasycznych koryfeje i koryfejki często wykonują niewielkie partie solowe w tańcach charakterystycznych. W razie potrzeby zasilają zespół, odgrywając trzecio-, a nawet drugoplanowe role.
O
Ocieplacze – tak nazywa się wszystkie elementy odzieży, które mają pomóc w rozgrzaniu ciała. Do ocieplaczy należą getry, bolerka, kombinezony, swetry, ale też miękkie buty za kostkę przypominające bambosze. Buty te można zakładać również na baletki i pointy. Utrzymują właściwą temperaturę mięśni i ścięgien podczas przerwy między zajęciami lub scenami w spektaklu.
P
Paczka – albo tutu. Spódnica wykonana z tiulu. Wyróżniamy paczki: do ćwiczeń, klasyczne, romantyczne. Klasyczne tutu to króciutka, sztywno stojąca spódniczka, która eksponuje całą długość nóg. Ułatwia wykonywanie skomplikowanych ewolucji, piruetów, skoków. Paczka romantyczna jest zwiewną spódnicą do kolan lub pół łydki, pojawia się np. u głównych bohaterek w Sylfidzie i Giselle.
Pointy – z fr. pointe, czyli czubek, szpic. Obuwie do tańca na czubkach palców. Pointy
posiadają usztywniony nosek zrobiony np. z wielu warstw juty, czystej bawełny, kleju i specjalnej pasty. Z zewnątrz pokryte są najczęściej satyną, od spodu mają skórzaną podeszwę. Trzymają się na stopie dzięki gumce oraz troczkom. Pojawiły się na przełomie XVIII i XIX w. wraz z rozwojem baletu włoskiego oraz reformą baletowego stroju. Pierwsze na pointach stanęły m.in. Maria Taglioni oraz Fanny Elssler. Primabalerina – dawniej tytuł wyjątkowo uzdolnionej solistki wykonującej najważniejsze partie w balecie. Tytuł nadawany był przez władców, prezydentów, ministrów kultury, dyrektorów teatrów. Często przy nominacji decydowały względy polityczne i osobiste. Dzisiaj termin jest nieco anachroniczny, chociaż potocznie określa się tak czasem pierwsze solistki danego teatru.
Primabalerina assoluta (wł.) – tytuł funkcjonujący od końca XVIII w. Dzisiaj jest tytułem ogólnoświatowym przyznawanym dożywotnio najwybitniejszej solistce. Jest uhonorowaniem nieprzeciętnych zdolności, charyzmy i wkładu w rozwój sztuki baletu. Tytuł przyznaje zazwyczaj dany teatr lub władze państwowe. Ostatnie primabaleriny assoluty to Włoszka Alessandra Ferri (od 1992 r.) oraz Rosjanka Natalia Makarova.
S
Szpongi – albo inaczej pas baletowy lub suspensorium. Męska baletowa bielizna, która nie odznacza się pod strojem i zapewnia komfort ruchu.
T
Troczki – satynowe lub bawełniane wstążki. Przyszywa się je do point i wiąże wokół kostki, aby uzyskać większą stabilność.
Trykot – element męskiego stroju. Trykotem nazywa się rodzaj elastycznych rajstop, legginsów lub kombinezonu. Ten ostatni może być z długim rękawem lub na grubych ramiączkach. Jego zadaniem jest podkreślenie sylwetki i ruchu tancerza oraz zapewnienie pełnego komfortu w tańcu.
Tunika – zwiewna spódniczka baletowa, zazwyczaj wiązana na tasiemkę i wykonana z szyfonu. Idealna na próby i treningi, na każdym poziomie zaawansowania.
***
Za nami pierwsza porcja podstawowych pojęć, dzięki którym lepiej odnajdziemy się na lekcjach tańca klasycznego (i w baletowym zespole ☺). W drugiej części naszego baletowego ABC rozszyfrujemy nazwy najważniejszych kroków.
Comments